Dzięki nowoczesnym placom zabaw dzieci z różnego rodzaju niepełnosprawnościami nie są już wykluczane ze wspólnych zabaw. Na czym polega tworzenie prawdziwie integracyjnych przestrzeni rekreacyjnych dla najmłodszych i jakie problemy można przy tym napotkać? Co na ten temat mówią przepisy? W tym artykule postaramy się odpowiedzieć na te pytania. Wyjaśnimy też, jakie funkcje może pełnić plac zabaw dla osób niepełnosprawnych i dlaczego jest tak ważne, aby tego typu obiektów było w przestrzeni publicznej jak najwięcej.
Specjalne place zabaw dla dzieci z niepełnosprawnościami
Plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci jest dla swoich docelowych użytkowników równie ważny jak wszystkie inne place zabaw dla maluchów w pełni sprawnych. Dostarcza rozrywki, a przy okazji wspiera wiele różnych aspektów rozwoju. Jeśli jest odpowiednio wyposażony, to dba o prawidłową sensorykę malca, poprawia jego zdolności umysłowe, zapewnia mu poczucie identyfikacji z grupą oraz pozwala mu uzyskać lepszą sprawność ruchową (w przypadku dzieci poruszających się na wózkach inwalidzkich ćwiczone mogą być np. mięśnie rąk). Niektóre typy konstrukcji nadają się również do wykorzystania w rehabilitacji.
W języku potocznym często zamiennie używa się określeń ,,plac zabaw dla niepełnosprawnych” oraz ,,plac zabaw integracyjny”. Czy są one ściśle tym samym? Nie do końca. Specjalny plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci budowany jest zazwyczaj przy placówkach rehabilitacyjnych oraz innych ośrodkach sprawujących opiekę nad osobami ze szczególnymi potrzebami. Ma on wówczas charakter zamknięty, co oznacza, że dzieci w pełni sprawne nie mają wstępu na jego teren. W takim przypadku trudno mówić o prawdziwie integracyjnym placu zabaw, bo taki nikogo nie wyklucza – ani użytkowników pełnosprawnych, ani tych z różnego typu dysfunkcjami.
Na szczęście w przestrzeni miejskiej oraz przy przedszkolach, szkołach podstawowych czy na osiedlach powstaje coraz więcej obiektów integracyjnych nie tylko w założeniu, ale i w praktyce. Składają się one z różnorodnych urządzeń, w tym konstrukcji uwzględniających specjalne potrzeby niektórych użytkowników. Na ich obecności zyskują także dzieci w pełni sprawne, gdyż wspólna zabawa z niepełnosprawnymi kolegami staje się dla nich doskonałą lekcją tolerancji dla odmienności i sprzyja poprawie wrażliwości czy umiejętności komunikacyjnych. Projektowanie integracyjnych placów zabaw nie jest jednak sprawą prostą, co bardziej szczegółowo wyjaśniamy poniżej.
Rozwiązania dedykowane pod plac zabaw dla niepełnosprawnych
Większość urządzeń na plac zabaw dla osób niepełnosprawnych wyróżnia się obecnością specjalnych platform, na które da się wjechać wózkiem inwalidzkim. Mogą to być całe zestawy zabawowe z pochyłym podestem pozwalającym dzieciom z niepełnosprawnością na zabawę na większej wysokości, w gronie pełnosprawnych rówieśników.
Równie popularne są pojedyncze urządzenia zabawowe dostosowane do osób ze szczególnymi potrzebami, np. huśtawki wahadłowe i huśtawki wagowe, karuzele, a nawet trampoliny. Są one wyposażone w różne elementy zapewniające dzieciom niepełnosprawnym bezpieczną i komfortową zabawę, np. rampy lub specjalnie ukształtowane siedziska, pasy do przypinania wózka, poręcze oraz uchwyty zamocowane na wysokości osoby siedzącej. Korzystanie z niektórych sprzętów wymaga asysty drugiej osoby.
Dobrze zaprojektowany plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci uwzględnia potrzeby małych użytkowników z różnego rodzaju dysfunkcjami. To mogą być nie tylko niesprawne nogi, ale też inne części ciała. Nie zapominajmy ponadto, że są wśród nas maluchy niedowidzące, niedosłyszące czy z pewnymi deficytami neurologicznymi.
Dbałość o ich szczególne potrzeby powinna przejawiać się nie tylko w doborze odpowiedniego wyposażenia, ale też we właściwym dostosowaniu całej przestrzeni obiektu. Jeśli np. budowany jest plac zabaw dla osób niepełnosprawnych słabowidzących, to dobrą praktyką jest malowanie jego kluczowych elementów (np. furtki wejściowej) na wyrazisty, jaskrawy kolor (doskonale sprawdza się neonowy żółty).
Połączenie zwykłego placu zabaw z placem zabaw dla dzieci niepełnosprawnych
Znajdujący się w miejscu publicznym, ogólnodostępny plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci podlega podobnym regulacjom, jak wszystkie inne place zabaw – urządzenia na nim zainstalowane muszą być zgodne z normą PN-EN 1176.
Warto zwrócić uwagę, że niektóre dostępne w sprzedaży sprzęty na plac zabaw dla niepełnosprawnych nie spełniają wytycznych normy lub spełniają je tylko częściowo. W związku z tym na ogólnodostępnych obiektach powinny one być użytkowane jedynie pod stałym nadzorem (co jest w praktyce niemożliwe w większości przypadków). Z tego powodu łączenie urządzeń dla dzieci w pełni sprawnych oraz tych przeznaczonych dla maluchów ze szczególnymi potrzebami w ramach jednego obiektu rekreacyjnego może być utrudnione, ale nie jest niemożliwe.
Podejmując decyzję, że plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci będzie wyposażony w urządzenia wymagające ciągłego nadzoru, można zdecydować się na rozwiązania uniemożliwiające dostęp osób trzecich do konstrukcji. Przykładowo, takie sprzęty odgradza się ogrodzeniem z zamykaną furtką od pozostałych, ogólnodostępnych, i odpowiednio oznacza. Dostęp do nich zyskują tylko osoby niepełnosprawne wraz ze swoimi opiekunami.
Dlaczego to takie istotne? Urządzenia na plac zabaw dla niepełnosprawnych mogą stanowić zagrożenie, jeśli są użytkowane w sposób nieodpowiedni. Szczególnie niebezpieczne wydają się huśtawki wahadłowe dla niepełnosprawnych. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której np. w pełni sprawne dzieci stają na poręczach znajdujących się wokół platform takich huśtawek, narażając się tym samym na upadki oraz uderzenie przez będącą w ruchu konstrukcję.
Zgłaszano nawet przypadki złamań czy zmiażdżeń kończyn dolnych u dzieci pełnosprawnych korzystających, mimo zakazu, z huśtawek dla niepełnosprawnych na tzw. sztywnych cięgnach. Specyfika takich konstrukcji może skłaniać małych użytkowników do opuszczania nóg poza platformę w czasie huśtania, co grozi poważnym wypadkiem.
Co więcej, huśtawki wahadłowe dla dzieci poruszających się na wózkach inwalidzkich w wielu przypadkach mogą stanowić zagrożenie także dla osób postronnych. Ktoś, kto nieuważnie podejdzie zbyt blisko będącej w ruchu huśtawki, zostaje narażony na uderzenie.
Wadą odgradzania urządzeń na plac zabaw dla osób niepełnosprawnych od pozostałych elementów wyposażenia jest utrata walorów integracyjnych przestrzeni. Tworzą się osobne strefy dla dzieci w pełni sprawnych oraz dla tych z dysfunkcjami. Przeciwnicy tego typu rozwiązania porównują je do getta, wskazując, że stoi to w sprzeczności z całą ideą inkluzywności.
Na szczęście istnieją certyfikowane konstrukcje na plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci mogące w pełni bezpiecznie wejść w skład obiektu integracyjnego (w tym huśtawki). W niektórych przypadkach należy je tylko odgraniczyć od pozostałych urządzeń, np. za pomocą żywopłotu czy kolorowej barierki, co nie jest stygmatyzujące dla użytkowników. Najlepiej wykorzystywać konstrukcje zaprojektowane w taki sposób, aby zabawa na nich była bezpieczna i równie satysfakcjonujące dla wszystkich dzieci, niezależnie od stopnia sprawności.
Kolejnym wyzwaniem dla osób projektujących plac zabaw dla osób niepełnosprawnych oraz w pełni sprawnych jest taki dobór urządzeń integracyjnych, aby ich użytkowanie nie sprawiało problemów na co dzień. Najlepiej, kiedy osoba o szczególnych potrzebach może sama skorzystać z danego sprzętu, ale niektóre typy konstrukcji zabawowych do ich uruchomienia wymagają udziału drugiej osoby.
W takim przypadku rola pomocnika powinna ograniczać się do wykonania prostych i zrozumiałych dla każdego uczestnika zabawy czynności. Niepełnosprawnemu dziecku powinna być w stanie pomóc bawiąca się obok koleżanka czy kolega, a jednocześnie nie powinno to powodować u osoby z dysfunkcjami uczucia bezwolności.
Specjalne wymagania dotyczące placów zabaw dla niepełnosprawnych
Jeśli chodzi o plac zabaw dla niepełnosprawnych dzieci, to oprócz wspomnianej już normy PN-EN 1176 (oraz normy PN-EN 1177 dotyczącej nawierzchni bezpiecznych) w jego przypadku istotne są również przepisy znowelizowanego Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Ustęp 1 § 40 głosi, że:
,,Plac zabaw dla dzieci dostępny również dla osób ze szczególnymi potrzebami wykonuje się w przypadku budowy jednego budynku mieszkalnego wielorodzinnego, w którym liczba mieszkań przekracza 20, a także w przypadku budowy zespołu budynków mieszkalnych wielorodzinnych, w którym liczba mieszkań przekracza 20, przy czym co najmniej 30% powierzchni placu zabaw dla dzieci znajduje się na terenie biologicznie czynnym”.
Natomiast zgodnie z ust. 2 § 40: ,,Miejsce rekreacyjne dostępne również dla osób ze szczególnymi potrzebami, wyposażone w miejsca do wypoczynku, wykonuje się w przypadku budowy zespołu budynków mieszkalnych wielorodzinnych, w którym liczba mieszkań przekracza 20, przy czym co najmniej 30% powierzchni miejsca rekreacyjnego znajduje się na terenie biologicznie czynnym”.
Zgodnie z wcześniejszym brzmieniem § 40 place zabaw dla dzieci i miejsca rekreacyjne dostępne dla osób niepełnosprawnych należało budować w zespołach budynków wielorodzinnych objętych jednym pozwoleniem na budowę ,,stosownie do potrzeb użytkowych”. Biorąc pod uwagę nieprecyzyjność tego wymogu, można powiedzieć, że wprowadzone zmiany są korzystne dla maluchów z niepełnosprawnościami, bo powinny skutkować powstawaniem bardziej przyjaznych dla nich osiedli.
Plac zabaw dla osób niepełnosprawnych musi być również odpowiednio ogrodzony. W ust. 6 § 40 Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie mowa jest o tym, że ogrodzenie powinno być wyposażone w furtkę o szerokości co najmniej 1,2 m, która nie utrudnia dostępu osobom ze szczególnymi potrzebami.
Oczywiście, projektując plac zabaw dla osób niepełnosprawnych należy mieć też na uwadze konieczność zachowania odpowiednich odstępów pomiędzy poszczególnymi elementami wyposażenia. Dzieci poruszające się na wózkach inwalidzkich muszą mieć możliwość swobodnego podjeżdżania do urządzeń, przy których chcą się bawić, oraz manewrowania wózkiem podczas przemieszczania się po placu zabaw. Niedopuszczalne jest stosowanie elementów utrudniających lub wręcz uniemożliwiających korzystanie z terenu, takich jak wysokie progi czy krawężniki, które trzeba pokonać.
